Gastcurator Sandrine Colard hanteert Congovilleals een verzamelnaam voor fysieke en mentale sporen uit het koloniaal verleden in België. Deze sporen zijn vaak in het volle zicht verborgen, en werken bewust of onbewust nog door in de samenleving van vandaag. Het gaat over straatnamen, gebouwen, monumenten en mythes, maar ook over ervaringen die mensen met Afrikaanse roots meedragen. Ook de Middelheimsite maakt deel uit van deze onzichtbare stad. In de tentoonstelling nemen 15 internationale kunstenaars als ‘zwarte flaneurs’ de bezoeker mee op een wandeling over het terrein. Ze gidsen ons in een zoektocht om opnieuw een open en gedeelde publieke ruimte te verbeelden en ze brengen vanuit hun artistieke praktijk andere, nieuwe perspectieven op een historisch verhaal dat vaak nog te éénduidig verteld wordt. Samen met Leuven University Press publiceert Middelheimmuseum een tentoonstellingscatalogus waarin naast interviews met de kunstenaars ook een veelvoud aan auteurs, academici en experts in en uitzoomen op het project. Zowel het boek als de tentoonstelling zijn omwille van de impact van de Corona-crisis uitgesteld tot de zomer van 2021.
Het Middelheimmuseum plaatst deze tentoonstelling op de agenda als deel van een ruimere ontwikkeling binnen de instelling. Het museum streeft er immers naar een open plek te zijn: een museum van vandaag, waar we actief verder werken aan een inclusieve instelling met een duidelijk standpunt tegen discriminatie, exclusie en racisme. We willen een plek zijn waar alle bewoners van de stad, bezoekers, kunstenaars en collega’s zich welkom en thuis voelen, waar zij deel uitmaken van de organisatie en van wat we doen. Het Middelheimmuseum beseft en erkent dat er om dat mogelijk te maken, nood is aan meer en verschillende stemmen in en over onze collecties, ons tentoonstellingsprogramma en onze publieksactiviteiten. Daar willen we werk van maken.
Zo worden op dit moment, behalve de tentoonstelling Congoville, projecten voorbereid die het beladen erfgoed in de eigen collectie bevragen. We herorganiseren deze zomer de kunstbibliotheek van het museum en veranderen de opstelling waar deze in oude seksistische en imperialistische indelingen is georganiseerd. In het collectiebeleid wordt waardengedreven en multiperspectivistisch verzamelen als uitgangspunt gekozen, en wordt het verder aanvullen van de collectie met werken van kunstenaars met internationale perspectieven als een prioriteit geformaliseerd. Ook in de beheersovereenkomst met de Vlaamse overheid namen we reeds de doelstelling op om te werken met kunstenaars, curatoren, experts en publiek die samen de uniciteit van de Middelheimcollectie onderzoeken, hierin nieuwe inzichten leveren én de canon blijven uitdagen vanuit actuele perspectieven. Zij werken vanuit een transnationale realiteit en zorgen voor een veelstemmigheid van vorm, bekendheid, gender, achtergrond en attitude in het programma. Over die afspraak leggen we dan ook verantwoording af.
Het museumteam onderzocht in de afgelopen tijd ook wat diversiteit en inclusie kan betekenen specifiek voor het Middelheimmuseum als organisatie. Daarom is het museum een traject aangegaan onder begeleiding van Atlas en met medewerkers uit alle geledingen van de organisatie, om bakens uit te zetten voor de interne en externe werking.
Ook onze Kunst in de Stad-werking zet zich in om te onderzoeken welke maatschappelijke en sociale context het kunstpatrimonium in de stad gevormd heeft. Zo proberen we samen een gedragen antwoord te vinden op welke (historische) momenten en verhalen we verbeelden in onze stad. Onder de titel Publiek Figuur wordt als deel van dat onderzoeksproces sinds dit jaar een hedendaagse kunstenaar uitgenodigd een nieuw beeld te maken voor een lege sokkel in het Stadspark van Antwerpen. Deze beelden worden gemaakt als een artistiek antwoord op de vragen: Welke figuren zetten we vandaag op een sokkel? En wie beelden we af in de publieke ruimte?
Op 3 juli 2020 huldigen we de eerste editie in van dit nieuwe jaarlijkse tentoonstellingsproject in de publieke ruimte. Kunstenaar Tramaine de Senna (US) bijt de spits af met het bronzen beeld Figure of Color. De Senna vat in dit beeld de gelaagdheid van identiteit en de vele vormen waarin we ons tonen, of waarachter we ons verstoppen. De figuur oogt hypervrouwelijk –lang weelderig haar, uitwaaierende rokken– maar blijft ongekend, het gezicht afgewend. Zo streven we er naar een gedeeld bewustzijn te creëren over welke (historische) momenten en verhalen we verbeelden in onze stad.
We zijn er ons scherp van bewust dat het gaat om een lang en voortdurend traject van actief kijken, luisteren, bevragen, leren en ontwikkelen. In dit proces willen we samen met experts van buiten de organisatie, met collega’s én met ons publiek, actief en kritisch onderzoeken welke normatieve structuren en praktijken ons gevormd hebben. Zo kunnen we een gedeeld bewustzijn creëren over vastgeroeste en vanzelfsprekende ‘waarheden’ en waarden, vanuit de overtuiging dat moderne en hedendaagse kunst als het ‘nieuwste erfgoed’ de culturele erfenis bepaalt voor de komende generaties.
Ter inspiratie hebben we gesprekken gevoerd met onder andere: www.blackhistorymonth.be (@bhmbelgium); www.afroyouthorg.be (@ayo_belgium); www.atlas-antwerpen.be (@atlas_antwerpen); www.acces.global (@accesglo)
Een selectie uit het programma van het Middelheimmuseum 2020-2021:
- Publiek Figuur #1: Tramaine De Senna (US)
(3 juli 2020 - 18 april 2021, Stadspark) - Zooming in/Zooming out: On Colonial Monuments
(symposium uitgesteld omwille van coronamaatregelen) - Congoville
(groepstentoonstelling uitgesteld omwille van coronamaatregelen, zomer 2021, Middelheimmuseum)
met Jean Katambayi (DRC), Bodys Isek Kingelez (DRC), Maurice Mbikayi (DRC), Sammy Baloji (DRC/BE), KinAct Collective(DRC/BE/FR/NL), Hank Willis Thomas (US), Simone Leigh (US), Ângela Ferreira (PT/MZ/SA), Sven Augustijnen (BE), Kapwani Kiwanga (CAN), Pascale Marthine Tayou (CAM/BE), Ibrahim Mahama (GH), Pélagie Gbaguidi (BEN/ BE), Zahia Rahmani (ALG/FR), Elisabetta Benassi (IT)
Foto: detail standbeeld Baron Dhanis (beeldhouwer: Frans Joris) in Middelheimmuseum, 2020, collectie Kunst in de Stad, Antwerpen, copyright en foto: Léonard Pongo.
