Geschiedenis

Sinds de 14de eeuw

Lang voor de oprichting van het Middelheimmuseum was dit al een geliefde groene plek. Het park duikt op in 14de-eeuwse documenten. Vanaf de 16de eeuw groeit het uit tot een populair zomerverblijf voor welgestelde Antwerpse families. Generaties adellijke eigenaars richten het domein telkens opnieuw in. In 1910 koopt de stad Antwerpen het vervallen landgoed, samen met Den Brandt en het Nachtegalenpark, om er een park van te maken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruiken de Duitse bezetter en de geallieerden het park als opslagplaats, met veel schade als gevolg.

1950

In de zomer van 1948 pakt Londen uit met een primeur: een openluchttentoonstelling voor beeldhouwkunst in Battersea Park. Het idee slaat aan en bereikt een jaar later park Sonsbeek in Arnhem. Daar raakt de Antwerpse burgemeester Lode Craeybeckx zo enthousiast dat hij beslist: dit moet ook in Antwerpen. In 1950 opent hij de eerste internationale openluchttentoonstelling voor beeldhouwkunst in het Middelheimpark. Met 167 beelden van 121 kunstenaars en 125.000 bezoekers in drie maanden is het een groot succes. Craeybeckx richt een adviesraad op. Kort daarna wordt het ‘Openluchtmuseum voor Beeldhouwkunst Middelheim’ geboren.

1953

De permanente collectie krijgt een plek bij het kasteel. Aan de overkant van de Middelheimlaan vinden vanaf 1953 twintig Biënnales voor Beeldhouwkunst plaats. Elke editie komt de focus op een ander westers land. De expo’s tonen vooral recente werken van levende kunstenaars. Na elke biënnale selecteert een adviesgroep kunstwerken voor de museumcollectie.

Jaren 1950 en 1960

De landenformule slaat aan. Na de eerste biënnale over Italië volgen Frankrijk, Duitsland-Oostenrijk-Zwitserland en daarna Engeland, met veel werk van Henry Moore. Elke editie trekt tienduizenden bezoekers en krijgt lof van de internationale pers. De vaste collectie groeit na elke biënnale, met zowel internationale als Belgische kunstenaars.

1971

De Antwerpse architect Renaat Braem (1910-2001) ontwerpt het Braempaviljoen, een ruimte voor kwetsbare kunstwerken en tijdelijke tentoonstellingen. Vanaf 1972 nodigt het museum kunstenaars uit voor site-specifieke projecten.

Jaren 1980

In de jaren 1980 evolueert de internationale kunstwereld razendsnel. De vernieuwingen bijhouden wordt een uitdaging. De twintigste en laatste biënnale vindt plaats in 1989, de landenformule is uitgewerkt. Wanneer Antwerpen zich kandidaat stelt als Culturele Hoofdstad van Europa, breekt een nieuw hoofdstuk aan. 

1993

Na Madrid wordt Antwerpen de Culturele Hoofdstad van Europa. Antwerpen 93 betekent een frisse start voor het museum. Menno Meewis wordt directeur: voor het eerst een specialist in hedendaagse kunst aan het roer. De biënnales worden geschrapt, in de plaats nodigt het museum tien kunstenaars uit om een kunstwerk te maken op de vrijgekomen ruimte. Onder hen: Richard Deacon, Isa Genzken, Per Kirkeby, Thomas Schütte en Juan Muñoz. De nieuwe ruimte voor hedendaagse beeldhouwkunst geeft het museum een moderne uitstraling.  

Jaren 1990

Vanaf 1994 organiseert het museum solotentoonstellingen van onder meer Guillaume Bijl, Henk Visch en Carl Andre. De kunstenaars krijgen veel tijd en ruimte. Zo verrijzen monumentale kunstwerken op de grens tussen sculptuur en architectuur. In 1999 erkent het Museum- en later Erfgoeddecreet van de Vlaamse Gemeenschap het Middelheimmuseum op landelijk niveau. Personeel en budget worden daardoor versterkt.

2000

Het kunstpark krijgt er 7 hectare bij. Landschapsarchitect Michel Desvigne en kunstenaar Luc Deleu ontwerpen het nieuwe tuinplan. Langs het ziekenhuis bouwt architect Stéphane Beel een gesloten collectiedepot, dat in 2016 wordt omgebouwd tot exporuimte. Aan de westkant komen metalen sculpturen uit de jaren 1960-80 en een openluchtdepot voor beelden die uit de publieke ruimte worden gehaald.

2007

[Middelheimproducties] zijn samenwerkingen met jonge kunstenaars in de stad. In het Hessenhuis krijgen ze ruimte om te experimenteren en te exposeren. Wanneer het nieuwe MAS extra depots nodig heeft, moet de jonge kunst uitwijken.

2010

Kunst in de Stad, de organisatie die kunst in de publieke ruimte in Antwerpen beheert, plaatst een lege sokkel in het Stadspark. Daarmee gaat ‘De Sokkel’ en later ‘Publiek Figuur’ van start. Elk jaar krijgt een kunstenaar de opdracht om er een nieuw kunstwerk voor te maken. In 2017 verschijnt ook een sokkel in Wilrijk. 

2012

Het Middelheimmuseum breidt opnieuw uit. De voormalige ‘Hortiflora’ van het Nachtegalenpark wordt de nieuwe ruimte voor zomertentoonstellingen. Robbrecht en Daem Architecten bouwen Het Huis, een halfopen paviljoen voor kleinere sculpturen. Er komen nieuwe toegangen en bewegwijzering in het park, het oude kasteel wordt gerenoveerd. Beneden opent een museumshop en een museumcafé met groot terras. Ai Weiwei, Roman Signer en Philippe Van Snick maken nieuw werk. Het museum betrekt zijn buren in de nieuwe publiekswerking en zet zich in voor kunst in de openbare ruimte. Het theatergezelschap Compagnie Marius krijgt een vaste stek voor tien jaar. De vernieuwing wordt gevierd met een groot feest.

2014

Op 17 oktober 2012 overlijdt directeur Menno Meewis onverwacht. In januari 2014 volgt Sara Weyns hem op. Het museumteam versterkt met onder andere een eigen curator en een uitgebreid collectieteam. Kunst in de Stad krijgt een formeel kader met een eigen curator. Het nieuwe collectiebeleid richt zich op hedendaagse sculptuur en het aftasten van grenzen van beeldhouwkunst. Andrea Zittel, Kader Attia en Camille Henrot krijgen een solotentoonstelling.

In Experience Traps (2018) leiden zestien kunstenaars het publiek om de tuin. In Congoville (2021) bewandelen hedendaagse kunstenaars de koloniale sporen. 

2022

Tijdens de coronacrisis van 2020-2021 blijft het Middelheimmuseum als enige museum open. De crisis maakt opnieuw duidelijk hoe belangrijk een groene omgeving is voor mentaal welzijn. Nieuwe inzichten en belangrijke maatschappelijke thema’s als klimaatverandering en welzijn scherpen de nieuwe museummissie aan. Het museum zet zijn collecties, programma en park in om mentaal en fysiek welzijn te bevorderen. 

2023-2024

Meer dan 70 jaar na de oprichting van het museum krijgen 224 kunstwerken een nieuwe, doordachte plaats in het kunstpark, met ook een betere duiding en signalisatie. Kunst en natuur komen nog dichter samen in vier thematische zones. Delen van het park worden samen met de groendienst onthard en duurzaam heraangelegd. Op het nieuwe openluchtplatform blijven tientallen beelden uit de vorige opstelling te zien. Het collectiepaviljoen krijgt een nieuwe invulling. Een nieuw bezoekerspaviljoen met museumshop en een heldere signalisatie zorgen voor een nieuwe bezoekerservaring.

2025

Het Middelheimmuseum bestaat 75 jaar en viert deze verjaardag met een zomerprogramma waarin niet alleen de collectie, maar ook de bezoeker centraal staat.